Category: Պատմություն 6

Հռանդեայի ճակատամարտի  հետևանքները:Հռանդեայի ճակատամարտ, հայ-պարթևական և հռոմեական զինված ուժերի միջև 62 թվականի գարնանը Հռանդեա կոչվող վայրում տեղի ունենցած ռազմական բախում։ Հայկական բանակն առաջնորդում էր Տրդատ Ա-ն, պարթևականը՝ Վաղարշ Ա-ն, իսկ հռոմեականը՝ Պետոսը։ Հայկական այրուձիու օգնությամբ Տրդատը 61 թվականին կարողանում է Հայկական Տավրոսի լեռներում կասեցնել հռոմեական լեգեոնների առաջխաղացումը դեպի Տիգրանակերտ։ Դրանից հետո Պետոսը ձմեռում է Հռանդեա կոչվող վայրում, որտեղ 62 թվականի գարնանը սկսվում են գլխավոր ռազմական գործողությունները։ Հայ-պարթևական ուժերը հարձակվում են հռոմեական լեգեոնների վրա, պաշարում նրանց, ապա ստիպում հանձնվել^[1]։

Ներկայացրու Տրդատի  թագադրման պատմությունը:Ներոնը հայտնել էր, որ կչանաչի Տրդատի գահակալությունը, եթե նա անձամբ գնա Հռոմ։ Հռանդեայի պայմանագրի համաձայն՝ 65 թվականին Տրդատը մեկնում է Հռոմ։ Հասնելով Նեապոլիս քաղաքը և տեսնելով Ներոնին, Տրդատը հրաժարվում է իր վրայից հանել սուրը։ Դա արարորակարգի խախտում էր, բայց Տրդատն իրեն որպես հաղթանակած կողմ է պահում։ Կայսերության մայրաքաղաքում մեծ հանդիսավորությամբ Տրդատը թագադրվում է։ Ներոնը բացի թագից նաև արհեստավորներ է տրամադրում հռոմեացիների կողմից ավերված Արտաշատի վերականգնման համար։ 66 թվականին Տրդատ Առաջինը վերադառնում է Մեծ Հայք։

1.Ներկայացնել  Իտալիայի աշխարհագրական դիրքը։

Գտնվում է ապենինյան թերակղզում:

2.Ներկայացնել Հռոմ քաղաքի հիմնադրման մասին ավանդազրույցը։

Հռոմիացիները պատմում են, որ կային երկու եղբայրներ, որոնց մեծացրել է էգ գայլը: Մեծանալուց հետո մի եղբայրը սպանում է մյուսին, և հիմնում է Հռոմը:

3.Ովքեր էին գլադիատորները, ինչ իրավունքներ ունեին։

Գլադիատորնր ստրուկներ էին հին Հոմում, որոնք վարժացված էին, միմյանց դեմ զինված մենամարտերի համար։

4.Բացատրել բառերը.

Պրինցիպատ — Հին Հռոմում վաղ կայսրության ժամանակաշրջանում ձևավորված միապետության յուրահատուկ ձևի պայմանական անվանումը պատմական գրականության մեջ։

գլադիատոր — Գազանամարտիկ

պլեբեյ — Հին հռոմում՝ ստորին դասի ներկայացուցիչ

պատրիկ — Արտոնյալ դասի ներկայացուցիչ հին Հռոմում

սենատ — Ծերակույտ 

կոնսուլ — Բարձրագույն կառավարական պաշտոնյաների անվանումը հին Հռոմում:

լեգեոն — Զորական խոշոր միավորում Հին Հռոմում

ռեսպուբլիկան — Հանրապետություն

հեթանոսություն — Դիցապաշտություն

դիկտատոր — թելադրող

5.Մի քանի նախադասությամբ ներկայացրու ներքոհիշյալ կայսրերին, հիմնավորիր ում օրոք կցանկանայիր ապրել.Հուլիոս Կեսար, Գայոս Օկտավիանոս, Մարկոս Ավրելիոս, Մարկոս Տրայանոս:

Հուլիոս Կեսար

Գայոս Հուլիոս Կեսարը ծնվել է Հուլիոսների հնագույն պատրիական ընտանիքում։ Մ.թ.ա. 5-4-րդ դարերում Հուլիոսները կարևոր դեր էին խաղում Հռոմի կյանքում։ Այդ ընտանիքի ներկայացուցիչներ են եղել մասնավորապես մեկ դիկտատոր, մեկ հեծելազորի մագիստրոս (դիկտատորի տեղակալ) և դեցեմվիրների կոլեգիայի մեկ անդամ, որ մշակել է Տասը աղյուսակների օրենքները՝ հայտնի Տասներկու աղյուսակների օրենքներ սկզբնական տարբերակը: Մ․թ․ա․ 451-450 թթ.-ին ստեղծվել է Տասներկու աղյուսակների օրենքները: Օրեքները գրի են առվել քաղաքային հրապարակում կանգնեսված 12 տաղակներ վրա, որտղիցել անվանումը:

Ես կուզեի ապրել Հուլիոսի օրոգ, որովհետև նա հզոր կեսար էր:

6.Ամենահետաքրքիր փաստը ,որ բացահայտեցիր հռոմեացիների մասին։

Ընկած գլադիատորների արյունը հռոմեացի բժիշկները խորհուրդ էին տալիս խմել անպտղության բուժման համար:

7.Ներկայացրու հռոմեական դիցարանից 5 աստվածների։

Մարս — ռամի դից:

Կվիրինը — հասարակական կարգի և արդարության դիցն էր:

Վեներան — սիրո և գեզեցկության դիցն էր:

Նեպտունը — լճերի, գետերի, ծովերի, օվկիանոցների դիցն էր:

Վուլկանը — ընդերքի, հրաբխի, դարբնության դիցն էր:

Առաջադրանք 1.

Հին Հռոմ

Նկարագրիր Ապենինյան թերակղզու աշխարհագրական դիրքը, բնակլիմայական պայմանները/Ճամփորդիր դեպի Իտալիա Google Maps ծրագրով :

Աշխարհագրական դիրքը, ընդհանուր տեղեկատվությունը
Արևմտյան կիսագնդի երկրների շարքում Մեքսիկայի Միացյալ Նահանգները տարածքով (1958,2 հազար կմ 2) զբաղեցնում է հինգերորդ տեղը և հանդիսանում է Լատինական Ամերիկայի ամենամեծ պետություններից մեկը: Երկիրը լվանում են Խաղաղ և Ատլանտյան օվկիանոսները: Հյուսիսում երկիրը սահմանակից է Միացյալ Նահանգներին (2,6 հազար կմ), հարավ-արևելքում ՝ Բ …

Պատմիր Հռոմի հիմնադրման ավանդության մասին, ներկայացրու նաև քո հորինած ավանդությունը Հռոմի մասին:

Հռոմի ստեղծումը ուսումնասիրել է հնագիտությունը, բայց հնագույն հռոմեացիների կողմից ստեղծված ավանդական պատմությունները հենց իրենց՝ հռոմեացիներին թույլ են տալիս ներկայացնել իրենց քաղաքի պատմությունը լեգենդներով ու առասպելներով։ Այս հնագույն լեգենդներից ամենահայտնին և, հավանաբար, հռոմեական լեգենդներից ամենահայտնին, Հռոմուլոս և Հռեմոս եղբայրների պատմությունն է՝ երկվորյակների, որոնց սնել էր էգ գայլը^[1] .^[2]։ Այս պատմությունը համաձայնեցվեց ավելի վաղ շրջանում ստեղծված մեկ այլ ավանդության հետ, որ ունեին Տրոյայի փախստական Էնեյները։ Նրանք փախան Իտալիա և հիմնադրեցին ռոմանների ճյուղը՝ շնորհիվ Յուլուսի՝ Հուլիո-Կլաուդիան արքայատոհմի հիմնադրի։

Ներկայացրու վաղ պատմական Հռոմի կառավարման համակարգը:

Կայսր`կայսրին իրավունք էին տալիս ղեկավարելու ամբողջ քաղաքացիական կառավարման համակարգը, ներառյալ սենատը։

Սենատ`Ընդհանրապես, կայսրն ու սենատը (ծերակույտ) կառավարության հավասարազոր իշխանության մարմիններ էին, սակայն իրական իշխանությունը կայսեր ձեռքում էր։ Եվ չնայած սենատոր (ծերակույտական) լինելը համարվում էր պատվավոր և փառահեղ կոչում, սակայն սենատն ընդամենը գործիք էր կայսեր ձեռքում և օգտագործվում էր վերջինիս կառավարումը օրինականացնելու համար։

Սենատորներն ու հեծյալներ`Ոչ մի կայսր չէր կարող կառավարել առանց սենատորների և հեծյալների կարգի։ Կարևորագույն պաշտոնները տրվում էին հենց այդ երկու արիստոկրատ դասերին։ Այդ պաշտոններն էին՝ պրովինցիայի կառավարիչ, լեգեոնի հրամանատար և նմանատիպ բարձր պաշտոններ։

Սենատորական դաս`Սենատորը պետք է ունենար բավականաչափ ունեցվածք՝ ամենաքիչը 12,000 ոսկեդրամ (մոտավորապես 100 կգ ոսկի)․ այդ սահմանը դարերի ընթացքում անընդհատ աճում էր։

Հեծյալների դաս`

Սենատորների դասին հաջորդում էր հեծյալների դասը։ Որոշ կարևոր պաշտոններ, ինչպես օրինակ Եգիպտոս նահանգի (պրովինցիա) կառավարումը արգելված էր զբաղեցնել սենատորներին և տրվում էր միայն հեծյալներին։

Ներկայացրու քո վերաբերմունքը Սերվիոս Տուլիոսի բարենորոգումների մասին:

Դիտել տեսանյութը. Древний Рим за 20 минут, պատասխանել հարցերին

ա.պատմել նոր բացահայտումների մասին

բ.ամենահետաքրքիր հատվածը

գ. նոր բառերի բացահայտում

Աղբյուրները՝ Համաշխարհային պատմություն, էջ 105-109, համացանց

Առաջադրանք 2

Հռոմեկան քաղաք-պետությունը Ք.ա. 5-3-րդ դարեր

Նկարագրել, համեմատել պատրիկների, պլեբեյների իրավունքները:

Տուր «հանրապետություն» հասկացության բացատրությունը:

Պատմիր հռոմեական բանակի կառուցվածքի մասին:

Աղբյուրները’ Համաշխարհային պատմություն, էջ 110-114, համացանց

   Հին Հռոմի պատմության արշալույսը․

Լրացուցիչ աշխատանք/թարգմանություն ապրիլի 8-30-ը/

АРМИЯ ДРЕВНЕГО РИМА: Интересные факты

Римская империя. Древний Рим/

Реконструкция древнего города Рим/դիտել/

«Ցիցերոնի 20 իմաստուն մտքերը»-թարգմանություն

Քանդակագործություն, պլաստիկ արվեստներից մեկն է, կերպարվեստի տեսակ, որ պատկերումները կատարում է ծավալային եռաչափ մարմնավորումներով։ Որպես կանոն քանդակագործությունը պատկերում է մարդուն, սակավ՝ կենդանիներին (անիմալիստական ժանր), ավելի սակավ՝ բնությունը (բնապատկեր) և առարկաներ (նատյուրմորտ)։ Գեղանկարչության ու գրաֆիկայի համեմատ ունենալով գեղարվեստաարտահայտչական ավելի սահմանափակ միջոցներ՝ քանդակագործությունը միևնույն ժամանակ ստեղծում է ծավալների շոշափելի ու իրականակերպ դրսևորումներ և դիտողին հնարավորություն է տալիս պատկերվածն ընկալելու տարբեր դիտակետերից^[1]։

Քանդակագործության պատմության ընթացքում կիրառել են փորագրություն (նյութի հեռացում) և կերտում (նյութի ավելացում, օրինակ՝ կավ), քարից, մետաղից, խեցեղենից, փայտից և այլ նյութերից։ Տարբեր նյութերը կարող են մշակվել՝ փորագրության, եռակցման կամ ձուլման միջոցով։

Անհիշելի ժամանակներից մարդը քանդակել է։ Սկզբում նա օգտագործել է իրեն հասանելի ամենապարզ նյութերը՝ քար, ցեխ և փայտ։ Հետո դրանց փոխարինել են երկաթը, բրոնզը, արճիճը, մոմը, պատի ծեփը, պլաստիլինը, պոլիեթերային խեժը և պլաստմասսաները։ Սկզբում քանդակը ստեղծվել է զուտ օգտագործման համար, հետո ստեղծվել և օգտագործվել է ծիսական, մոգական, թաղման և կրոնական նպատակներով։ Քանդակը հնարավորություն ունենալով զարգանալ որպես ամուր կամ երևութական էլեմենտ, իր ֆունկցիոնալ օգտագործումը փոխել է պատմական զարգացման հետ, ձեռք բերելով հիմանականում էսթետիկական կամ դեկորատիվ նպատակներ^[2]։

Քանդակը սկզբում սովորաբար կերտվում է կավից, պլաստիլինից կամ մոմից, ապա ձուլվում գիպսից (քարակերտ ու փայտակերտ գործերում այդ փուլերը հաճախ շրջանցվում են)։ Գիպսե ձուլածոները կա՛մ ինքնուրույն գոյության իրավունք են ստանում, կա՛մ ծառայում որպես մոդել՝ քանդակը ավելի մնայուն նյութերով (քար, փայտ, մետաղ) մարմնավորելու համար։

Անտիկ շրջանում գրեթե միշտ, հետագայում՝ մերթ-մերթ, մարմարե քանդակները ներկվել են, թեև այդ վիճակում մեծ մասամբ չի պահպանվել^[3]։ Կոպենհագենում տեղակայված Car Carlsberg Glyptotek թանգարանը իրականացնում է քանդակների բնօրինակ գույների ուսումնասիրության և վերականգնման աշխատանքներ^[4][5]։ Մինչև 17-18-րդ դարերը հաճախ ներկվել են նաև փայտաքանդակները։ 19-20-րդ դարերի քանդակագործները սովորաբար բավարարվում են նյութի բնական գույնով կամ միագույն փառապատումով։

Քանդակագործությունն ունի երկու ենթատեսակ՝ բոլորաքանդակ (երբ ստեղծագործությունը մշակվում է բոլոր կողմերից, հետևաբար բոլոր կողմերից դիտելի է) և ռելիեֆ (երբ քանդակային պատկերը փորագրվում է կամ մեծ թե փոքր ցցունությամբ կերտվում է նրա ֆոնը հանդիսացող հարթության վրա, հետևաբար դիտելի է միայն դիմացից, մասամբ՝ կողքերից)։ Հայերեն արձանագործություն և անդրիագործություն տերմինները, որոնք գործածվում են որպես քանդակագործության հոմանիշներ, ավելի ստույգ վերաբերում են բոլորաքանդակին։ Ռելիեֆները մեծ մասամբ համադրվում են ճարտարապետությանը, հարդարում շենքերի ճակատները, գոտին, ճակտոնը, ներսում՝ առաստաղը, ներքնապատերը ն իրենց ծավալային պատկերաձևերով լինում են բարձրաքանդակ, հարթաքանդակ, խորաքանդակ^[1]։

Քարի քանդակը ավելի հին պատմություն ունի, քան արվեստի այլ՝ ոչ հարատև նյութերից ստեղծագործությունները։ Հինավուրց մշակույթներից մնացած աշխատանքների մեծ մասը քարից են (բացառությամբ խեցեղենի)։

Մինչև վերջին ժամանակները շատ մշակույթներում քանդակագործությունը ստեղծվել է գլխավորապես կրոնական, պաշտամունքային թեմաներով։ Խոշոր քանդակը ծախսատար էր անհատների համար, և այդ պատճառով հիմնականում պատվիրվել է եկեղեցական և քաղաքական նպատակներով։ Պահպանվել են հիմնականում այն մշակույթների քանդակները, որտեղ դրանք մեծ քանակով պատվիրվել և ստեղծվել են։ Այդ երկրներից են Միջագետքը, Հնդկաստանը, Չինաստանը, նաև Հարավային Ամերիկայի և Աֆրիկայի մի շարք երկրներ։

Արևմտյան, դասական քանդակը ձևավորվել է Հին Հունաստանում, որի դասական շրջանում ստեղծվել են բազմաթիվ գլուխգործոցներ։ Միջին դարերում ծաղկել է գոթական քանդակը, որպես քրիստոնեական կրքերի և հավատի դրսևորում։ Սրան հաջորդած Վերածննդի շրջանում վերածնվել է դասական քանդակը։ Ժամանակակից մոդեռնիստական քանդակը շեղվել է դասական պատկերման ձևերից, հաճախ պատրաստի արտադրանքը ներկայացնում է, որպես արվեստի գործ։

Փաստերով հիմնավորիր, որ Ալեքսանդր Մակեդոնացին հին աշխարհի մեծագույն գործիչներից է:

Ներկայացրու Ալեքսանդր Մակեդոնացու մահից հետո նրա ստեղծած աշխարհակալ տերության տրոհման պատճառները:

Տալ «Հելլենիստական մշակույթ» հասկացության բացատրությունը: Պատմել հելլենիստական մշակույթի կենտրոնների , նրանց նվաճումների մասին:

Ներկայացնել Ալ. Մակեդոնացու օրոք տեղի ունեցող կարևոր իրադարձությունների ժամանակագրությունը:

Աղբյուրները՝ Համաշխարհային պատմություն , էջ 91-101,

Տեսանյութեր/ Ալեքսանդր Մակեդոնացու մասին տեսանյութերը դիտելուց հետո , պատրաստել 3-7 րոպեանոց սեփական տեսանյութը ;/

Ալեքսանդր Մակեդոնացի

Ալեքսանդր Մակեդոնացին և Հայաստանը

Краткая История Александра Македонского

Как Александр Македонский захватил весь мир?

Հունվարի 31-Փետրվարի 6

https://serokaragullyanhome.wordpress.com/2022/02/03/%d5%a1%d6%80%d5%bf%d5%a1%d5%b7%d5%a5%d5%bd-%d5%a1/

Փետրվարի 7-13-ը

https://serokaragullyanhome.wordpress.com/2022/02/10/%d5%ba%d5%a1%d5%bf%d5%b4%d5%b8%d6%82%d5%a9%d5%b5%d5%b8%d6%82%d5%b6/

Փետրվարի 14-20

https://serokaragullyanhome.wordpress.com/2022/02/15/%d5%b4%d5%a5%d5%ae-%d5%b0%d5%a1%d5%b5%d6%84%d5%ab-%d5%a9%d5%a1%d5%a3%d5%a1%d5%be%d5%b8%d6%80%d5%b8%d6%82%d5%a9%d5%b5%d5%b8%d6%82%d5%b6%d5%b6-%d5%a1%d6%80%d5%bf%d5%a1%d5%be%d5%a1%d5%a6%d5%a4-2/

Փետրվարի 21-27

Առաջադրանք, 6-րդ դասարան, փետրվարի 21-27

Սերոյի մայրիկն եմ՝ Սերան գնահատում եմ պատմության 10-ից 7։

Առաջադրանք 1

Հին Հունաստան/պատմել էջ 61-66/

Դիտել մուլտֆիլմը՝ Հին Հունաստան

Ամփոփել-ա. ինչ գիտեի Հին Հունաստանի մասին , բ.ինչ նոր պատմություններ իմացա Հին Հունաստանի մասին,գ. ինչի մասին ավելին կուզեիր ուսումնասիրել

Առաջադրանք 2

Պատմել արխաիկ դարաշրջանի Հունաստանի մասին:

2.Տալ հետևյալ բառերի բացատրությունը. արխաիկ, պոլիս, դեմոս, պարտային ստրուկ, էվպատրիդներ, օլիգարխիա, դեմոկրատիա, տիրան, տիրանիա, գաղութ/Կազմել փոքրիկ խաչբառ/:

3.Դիտել տեսաֆիլմը «Տրոյայական պատերազմը»/Ամփոփել 15նախադասությամբ/:

Աղբյուրը՝ Համաշխարհային պատմություն / էջ 67-71/

Առաջադրանք 3

Հին Սպարտան և Աթենքը

Քարտեզի միջոցով ներկայացնել Սպարտայի աշխարհագրական դիրքը:

Ներկայացնել Սպարտայում հասարակական դասերը, իրենց իրավունքները :

Պատմել Սպարտայի կառավարման համակարգի մասին:

Պատմել սպարտական բանակի նշանակության մասին:

Քարտեզի միջոցով ներկայացնել Աթենքի աշխարահագրական դիրքը:

Համեմատել Աթենքի երեք նշանավոր պետական գործիչներին:

Տալ հետևյալ հասկացությունների, բառերի բացատրությունը. հելոտներ, ծերակույտ, աշխարհաժողով, Պելոպոնեսյան միություն, փաղանգ, էկլեսիա, ստրատեգոսների խորհուրդ, օստրակիզմի իրավունք, լակոնիկ, օստրակոն:

Լրացուցիչ/ընտրել երեք թեմաներից մեկը/

1.Դիտել ֆիլմը, 15 նախադասությամբ ամփոփել: Հին Հունաստանը

2.Սպարտայում երեխաների դաստիարակությունը:

3.Հունական  յոթ իմաստուններից Սոլոնի մասին:

1.Ներկայացնել Արտաշես Առաջինի հողային ,վարչական ,ռազմական բարեփոխումները։

Հողային — Արտաշես Առաջինն արգելեց գյուղացիների հողակտորների զավթումը հողատերերի կողմից՝ տեղադրել տալով սահմանաբաժան քարեր։

Վարչական — Արտաշես Առաջինը վերամիավորել է Հայաստանից անջատված տարածքները և ստեղծել միասնական համազգային պետություն՝ միացնելով դրանք Մեծ Հայքին։ Նա հիմնադրել է նոր մայրաքաղաք՝ Արտաշատը։ Նա մեծացրեց Մեծ Հայքը Պոնտոսի հաշվին և թուլացրեց Սելևկյան թագավորությունը։ Նա բաժանեց Մեծ Հայքը 120 գավառների և նշանակեց իր որդիներին կարևոր կառավարական պաշտոններին։ Նա նաև նավարկություն հաստատեց գետերի և լճերի վրա։

Ռազմական — Արտաշես Առաջինը բաժանեց բանակը չորս զորավարժությունների՝ ըստ աշխարհի չորս կողմերի։

2.Հիմնավորել Տիգրան Մեծի հզոր արքա լինելը ։

Տիգրան Մեծը Ք.ա. 95-70թթ ստեղծեց գեր տերություն, որի սահմանները ձգվում էին Եգիպտոսից, Միջերկրական ծովից մինչև Հնդկաստան, Կասպից ծովից մինչև Պարսից ծոց։ Տիգրան Մեծի օրոք բանակը կազմում էր 300000 հոգի, որի մեջ ընդգրկված էին նվաճված երկրների` Սելևկյան պետության Պարթևստանի և Կապադովկիայի բանակները։

3.Համեմատել Արտավազդ Բ ևԱրտաշես Բ-ի գործունեությունը։

Արտաշես Բ-ը Արտավազդ Բ-ի որդին էր։ Արտավազդ Բ-ը` համաձայն Արտաշատի պայմանագրի, զորքերով օգնեց հռոմեացիներին։ Բայց երբ հռոմեացիները հարձակվեցին Հայաստանի վրա, Արտավազդ Բ-ը փորձեց բանակցել նրանց հետ, բայց գերևարվեց և ուղարկվեց Եգիպտոս։

Արտաշես Բ-ն ազատեց Հայաստանը Հռոմի դաշնակից Ատրպատականից և միացրեց այն Հայաստանին։ Տասնամյա խաղաղության ժամանակահատվածում նա շենացրեց և հզորացրեց Երկիրը, իսկ հետո սպանվեց։

4.Ներկայացնել Արտաշեսյան արքայատոհմի անկման 5պատճառ։

1) Հռոմեացիները` խաբելով գերի վերցրին Արտավազդ Բ-ին և սպանեցին։ Սխալ էր դաշինք կազմելը հռոմեացիների հետ։

2) Արտավազդ Բ-ի երկու որդիներն էլ մեծացան Հռոմում։ Նրանցից մեկը` Արտավազդ Գ-ը խիստ հռոմեասեր էր։

3) Երբ Տիգրան Դ-ը զոհվեց, նրա քույր Էրատոն հրաժարվեց գահից։

4) Ք.ա. 66թ Տիգրան Մեծը և Պոմպեոսը հայ-հռոմեական հաշտության պայմանագիր ստորագրեցին` Արտաշատի պայմանագիրը և Տիգրան Մեծը հրաժարվեց իր նվաճումներից հօգուտ Հռոմի։

5) Արտավազդ Բ-ը ուներ երեք որդի, որոնցից երկուսը զոհվեցին, իսկ երրորդը հռոմեասեր էր։

5.Լրացնել իրադարձությունները։

Մ.թ.ա.190թ. ճակատամարտ Մագնեսիա քաղաքի մոտ, որտեղ Սելևկյանները պարտվեցին Հռոմին։

Մ.թ.ա.189-1թթ

Մ.թ.ա.189-160թթ. Մեծ Հայքի անկախություն և Արտաշեսյան թագավորության ստեղծում, Փոքր Հայքի անկախություն։ Հայկական տարածքների մեծ մասի միավորումը Մեծ Հայքի թագավորության մեջ Արտաշես Ա-ի կողմից։

Մ.թ.ա.160-115թթ. Արտավազդ Ա-ի կառավարում։

Մ.թա.115-95թթ Արտավազդ Ա-ի եղբայր` Տիգրան Ա-ի կառավարում։

Մ.թ.ա.95-55թթ Տիգրան Մեծի կառավարում, Մեծ Հայքի վերամիավորում։

Մ.թ.ա.66 Պոնտոսի գրավումը Հռոմի կողմից, Տիգրան Մեծի և Պոմպեոսի կողմից Արտաշատի պայմանագիրը

1.Ներկայացնել Արտաշես Առաջինի հողային ,վարչական ,ռազմական բարեփոխումները։

Հողային — Արտաշես Առաջինն արգելեց գյուղացիների հողակտորների զավթումը հողատերերի կողմից՝ տեղադրել տալով սահմանաբաժան քարեր։

Վարչական — Արտաշես Առաջինը վերամիավորել է Հայաստանից անջատված տարածքները և ստեղծել միասնական համազգային պետություն՝ միացնելով դրանք Մեծ Հայքին։ Նա հիմնադրել է նոր մայրաքաղաք՝ Արտաշատը։ Նա մեծացրեց Մեծ Հայքը Պոնտոսի հաշվին և թուլացրեց Սելևկյան թագավորությունը։ Նա բաժանեց Մեծ Հայքը 120 գավառների և նշանակեց իր որդիներին կարևոր կառավարական պաշտոններին։ Նա նաև նավարկություն հաստատեց գետերի և լճերի վրա։

Ռազմական — Արտաշես Առաջինը բաժանեց բանակը չորս զորավարժությունների՝ ըստ աշխարհի չորս կողմերի։

2.Հիմնավորել Տիգրան Մեծի հզոր արքա լինելը ։

Տիգրան Մեծը Ք.ա. 95-70թթ ստեղծեց գեր տերություն, որի սահմանները ձգվում էին Եգիպտոսից, Միջերկրական ծովից մինչև Հնդկաստան, Կասպից ծովից մինչև Պարսից ծոց։ Տիգրան Մեծի օրոք բանակը կազմում էր 300000 հոգի, որի մեջ ընդգրկված էին նվաճված երկրների` Սելևկյան պետության Պարթևստանի և Կապադովկիայի բանակները։

3.Համեմատել Արտավազդ Բ ևԱրտաշես Բ-ի գործունեությունը։

Արտաշես Բ-ը Արտավազդ Բ-ի որդին էր։ Արտավազդ Բ-ը` համաձայն Արտաշատի պայմանագրի, զորքերով օգնեց հռոմեացիներին։ Բայց երբ հռոմեացիները հարձակվեցին Հայաստանի վրա, Արտավազդ Բ-ը փորձեց բանակցել նրանց հետ, բայց գերևարվեց և ուղարկվեց Եգիպտոս։

Արտաշես Բ-ն ազատեց Հայաստանը Հռոմի դաշնակից Ատրպատականից և միացրեց այն Հայաստանին։ Տասնամյա խաղաղության ժամանակահատվածում նա շենացրեց և հզորացրեց Երկիրը, իսկ հետո սպանվեց։

4.Ներկայացնել Արտաշեսյան արքայատոհմի անկման 5պատճառ։

1) Հռոմեացիները` խաբելով գերի վերցրին Արտավազդ Բ-ին և սպանեցին։ Սխալ էր դաշինք կազմելը հռոմեացիների հետ։

2) Արտավազդ Բ-ի երկու որդիներն էլ մեծացան Հռոմում։ Նրանցից մեկը` Արտավազդ Գ-ը խիստ հռոմեասեր էր։

3) Երբ Տիգրան Դ-ը զոհվեց, նրա քույր Էրատոն հրաժարվեց գահից։

4) Ք.ա. 66թ Տիգրան Մեծը և Պոմպեոսը հայ-հռոմեական հաշտության պայմանագիր ստորագրեցին` Արտաշատի պայմանագիրը և Տիգրան Մեծը հրաժարվեց իր նվաճումներից հօգուտ Հռոմի։

5) Արտավազդ Բ-ը ուներ երեք որդի, որոնցից երկուսը զոհվեցին, իսկ երրորդը հռոմեասեր էր։

5.Լրացնել իրադարձությունները։

Մ.թ.ա.190թ. ճակատամարտ Մագնեսիա քաղաքի մոտ, որտեղ Սելևկյանները պարտվեցին Հռոմին։

Մ.թ.ա.189-1թթ

Մ.թ.ա.189-160թթ. Մեծ Հայքի անկախություն և Արտաշեսյան թագավորության ստեղծում, Փոքր Հայքի անկախություն։ Հայկական տարածքների մեծ մասի միավորումը Մեծ Հայքի թագավորության մեջ Արտաշես Ա-ի կողմից։

Մ.թ.ա.160-115թթ. Արտավազդ Ա-ի կառավարում։

Մ.թա.115-95թթ Արտավազդ Ա-ի եղբայր` Տիգրան Ա-ի կառավարում։

Մ.թ.ա.95-55թթ Տիգրան Մեծի կառավարում, Մեծ Հայքի վերամիավորում։

Մ.թ.ա.66 Պոնտոսի գրավումը Հռոմի կողմից, Տիգրան Մեծի և Պոմպեոսի կողմից Արտաշատի պայմանագիրը

Տիգրան Երկրորդի գահակալումը:Մեծ Հայքի ամբողջականության վերականգնումը:

Առաջադրանք 1

Պատմել Արտաշես Առաջինից հետո մինչ Տիգրան Երկրորդ արքայի գահ բարձրանալու ընկած ժամանակահատվածը:

Արտաշես 1ից հետո Մեծ Հայքում իշխեց նրա ավագ որդի Արտավազդ 1-ը (Ք. ա. մոտ 160-115 թ. թ. ): Հարևան պետության Պարթևստանի և Մեծ Հայքի միջև տեղի է ունենում պատերազմ, որն ավարտվում է հայերի պարտութհամբ: Պարթևները հասկանալով, որ վրեժ կլծուեն , իրենց ապահովագրելու համար պահանջում են պատանդ տալ արքայազնին: Քանի որ Արտավազդ առաջինը զավակ չուներ, պատանդ է տարվում նրա եղբայր Տիգրանի որդին, որի անունը նույնպես Տիգրան էր: Արտավազդ առաջինից հետո գահ բարձրացավ նրա եղբայր Տիգրան 1-ը: Նա իշխեց մինչև Ք. ա. 95 թվականը: Նրա մահից հետո արքայազն Տիգրանը վերադարձավ Պարթևստանից և որպես վերադարձի պայման պարթևներին զիջեց որոշ տարածքներ:

Պատմիր Տիգրան Երկրորդի գահակալման սկզբնական քայլերի հաջորդականությունը:

Տիգրան երկրորդ մեծը ծնվել է Ք. ա. 140 թվականին: Երիտասարդ հասակում պատանդ տարվելով Պաթևստան՝ այնտեղ մնաց մինչև 45 տարեկանը: Նրա դուստրն ամուսնացել էր Պարթևստանի արքա Միհրդատ 2-ի հետ: Ք. ա. 95 թ. վերադառնալով Հայաստան՝ արքայազն Տիգրանը թագադրվեց Աղձնիք նահանգի մինչ այդ անհայտ մի վայրում: Հետագայում հենց այդ վայրում նա կառուցեց իր տերության նոր մայրաքաղաք Տիգրանակերտը:

• Տեսաֆիլմ, Տիգրան Մեծ, ,Հալլեի գիսաստղը,Մաս 1,, Մաս 2, Մաս 3

Սովորել պատմել.«Տիգրան Մեծի գահակալումը» էջ 85-91/

Տիգրան Երկրորդ Մեծի տերության ստեղծումը:

Ներկայացնել Տիգրան Մեծի ռազմաքաղաքական քայլերը:

Ք․ա․ 85-84 թթ․ հայոց տերությանը միացան Կոմմագենեն, Հայոց Միջագետքը, Կորդուքը, Օսրոենեն և Միգդոնիան։Արդյունքում Հայաստանը սհմանակից դարձավ Սելևկյան տերության, որ բազմաթիվ պատերազմների արդունքում թուլացել էր։Սելևկյանները որոշում են, իրենց երկիրը փրկելու համար հայոց թագավորին ՝ Տիգրան երկրորդ մեծին հրավիրել իրենց իշխելու։Սելևկայնները քննարկեցին ժամանակի բոլոր հզորագույն տիրակալներին և միաձայն ընտրեցին Հայոց թագավորին։Ք․ա․ 83 թվականին մայրաքաղաք Անտիոքում Տիգրանը 17 տարի շխում է այն Սելևկյաններին, ովքեր երկար ժամանակ պայքարում էին Հայաստանին գերիշխելու համար։Ք․ա․ 83-81 թթ․ Տիգրանի տերությանն են միանում Կիլիկիան և Փյունիկիան։ Փյունիկյան քաղաքների գրավումից հետո Հայոց տիրակալը Ք․ա․ 81 թ․ դրանց շնորհեց <<ազատություններ>>, այսինքն լայն ինքնավարություն։Ք․ա․ 70-ական թվականներին Տիգրան մեծի գլխավոր հակառակորդը Նաբաթեական թագավորությունն էր, որը Ք․ա․ 72 թ ընդունում է հայաստանի գերիշխանությունը։Ք․ա․ 80 թ Տիգրան Մեծի օգնությամբ Պտղոմեոս XII-ը Եգիպտոսից դուրս է մղում նվաճող Հռոմեացիներին և հաստավում հայրական գահին։

Գրավոր ներկայացնել նվաճված տարածքների ժամանակագրությունը:

Ք․ա․ 93-ից 91 թթ Հայկական և Պոնտական զորքերը նվաճեցին Կապադովկիան։
Ք․ա․ 87թ Հայերը հաղթում են Պարթևներին։
Ք․ա․ 85-84 թթ․ հայոց տերությանը միացան Կոմմագենեն, Հայոց Միջագետքը, Կորդուքը, Օսրոենեն և Միգդոնիան։
Ք․ա․ 83թ մայրաքաղաք Անտիոքում Տիգրանը Մեծը բազմեց Սելևկյանների գահին։
Ք․ա․ 83-81 թթ․ Տիգրանի տերությանը միացան Կիլիկիան և Փյունիկիան։
Փյունիկյան քաղաքների գրավումից հետո Ք․ա․ 81թ Տիգրանը նրանց շնորհեց <<ազատություններ>>։
Ք․ա․ 72թ Նաբաթեական թագավորությունն ընդունեց հայաստանի գերիշխանությունը։
Ք․ա․ 80 թ Տիգրան Մեծի օգնությամբ Պտղոմեոս XII-ը Եգիպտոսից դուրս է մղում նվաճող Հռոմեացիներին և հաստավում հայրական գահին։
Ք․ա․ 95-70 թթ․ ընթացքում Տիգրան Մեծը ստեղծեց հզոր մի աշխարհակալություն։
Ք․ա․ 80-ական թթ Հայաստանի մայրաքաղաք Արտաշատը հայտնվել էր Տիգրանի աշխարհակալության հյուսիսում։
Ք․ա․ 69 թ․ գարնանը հռոմեական բանակը Լուկուլլոսի գլխավորությամբ մտավ Հայաստանի տարածք։Նույն տարվա հոկտեմբերին հռոմեացիները հաջողության հասան Տիգրանակերտի մոտ մղված ճակատամարտում։
Ք․ա․68թ հայերի բանակը Արածանիի Ճակատամարտում հայերը հռոմեացիներին դուր են մղում Հայաստանից։Հայերի օգնությամբ Միհրդատ Եվպատորն ազատագրում է պոնտոսը։
Ք․ա․ 67թ Հռոմը և պարթևստանը Տիգրանի դեմ դաշինք են կնքում։
Ք․ա․66թ Հռոմյացիները գրավում են Պոնտոսը։
Ք․ա․ 66թ Պոմպեոսը և Տիգրանը հաշտության պայմանագիր են կնքում։
Ք․ա․ 55թ Տիգրան Մեծը 85 տարեկան հասակում մահանում։

Դիտել ֆիլմը  «Տիգրան Մեծ»/մաս առաջին/, այնուհետև ,նոր բացահայտումների մասին ամփոփիչ գրել:

Սա մեր թագավորներից ամենահզորը և ամենախոհեմն էր ու այդ այրերից ու բոլորից քաջ: Իսկ հետո եկողներիս ցանկալի թե՛ ինքը և թե՛ իր ժամանակը: Եվ ո՞ր իսկական մարդը, որ սիրում է արիական բարքը և խոհականությունը, չի ուրախանա սրա հիշատակությամբ  և չի ձգտի նրա նման մարդ լինել:

Մովսես Խորենացին,
                                                                                      «Պատմություն Հայոց»

  Տիգրան թագավորը` այս դեռևս չճանաչված հզոր տիրակալը, շատ ավելի մեծ արժանիքներ ունի, քան նրա ժամանակակից Միհրդատը, որով հիացած է պատմությունը, մանավանդ, եթե նկատի ունենանք, որ Միհրդատը փայլուն կերպով «ինքնասպանության մղեց իր պետությանը», մինչդեռ Տիգրանն իր ժողովրդի ապրելու իրավունքն ապահովեց հավերժության համար:

Ռընե Գրուսե,
Ֆրանսիացի արևելագետ

Առաջադրանք 2

Հայկական աշխարհակալության ընդլայնումը

Քարտեզում գտիր, նշիր Տիգրան Մեծի  նվաճված տարածքները:

Տիգրան Մեծի վարած քաղաքականությունը նվաճված քաղաքների նկատմամբ:

Տիգրան Մեծը լավ էր վերաբերվում նվաճված քաղաքներին : Նա քաղաքներին տալիս էր <<ազատություն>>, այսինքն՝ լայն ինքնավարություն: Այս քաղաքներից էին Փյունիկիան, Բիրիթը՝ ներկայիս Բեյրութը՝ Լիբանանի մայրաքաղաքը: Վերջիններս ի շնորհակալություն իրենց օրացոիյցները սկսեցին հաշվել այս թվականից:

Հիմնավորիր նոր մայրաքաղաքի ստեղծման անհրաժեշտությունը:

Մ.թ.ա. 80-ական թվականներին Տիգրան Մեծը ձեռնարկեց նոր մայրաքաղաքի՝ Տիգրանակերտի շինարարությունը։ Բանն այն է, որ Արտաշատը մնացել էր հայոց տերության հյուսիսային ծայրամասում, իսկ երկրորդ մայրաքաղաք Անտիոքը բուն Հայաստանից դուրս էր։ Մեծ Հայքի Աղձնիք նահանգում՝ Սասնա լեռների հարավային ստորոտին։

Համեմատիր Տիգրանակերտ և Արտաշատ մայրաքաղաքները:

Աղբյուրները՝ Հայոց պատմություն, դասագիրք 6-րդ դասարան, էջ 94-101, համացանց

Տիգրանակերտ — Հիմնվել է մ. թ. ա. 78 թ.: Ենթադրվում է, որ Տիգրանակերտը ունեցել է մոտ 100 հազար բնակիչ։ Նրանք հիմնականում զբաղվել են արհեստագործությամբ և առևտրով։ Տիգրանակերտը եղել է նաև մշակութային խոշոր կենտրոն: Ըստ հունա-հռոմեական աղբյուրների, հայկական թատրոնի առաջին շենքը կառուցվել է Տիգրանակերտում մ.թ.ա. 69 թվականին, սակայն շինության հետքերը մինչև օրս հայտնաբերված չեն: Տիգրանակերտը շրջապատված էր 25 մ բարձրությամբ պարսպով, որի ներսում տեղադրված էին ախոռներ և պահեստներ, իսկ պատերի տարբեր մասերում կան հունարեն արձանագրություններ: Տիգրան թագավորի պալատը, շրջապատված պարտեզներով, լճերով, գտնվել է միջնաբերդից դուրս

Արտաշատ — Արտաշատ մայրաքաղաքը կառուցել է Արտաշես I-ին թաքավորը  Ք. ա. 180թթ.: Քանի որ Մեծ Հայքը դառել էր ընդարձակ և ինքնուրույն պետություն, կարիք ուներ ներքին բարեփոխումների: Եվ երկրի բարեփոխումները արտահայտելու համար պետք էր նորանոր քաղաքներ և նրանցում ծաղկող առևտուր և արհեստ: Դրա համար Հայաստանին պետք էր Նոր մայրաքաղաք: Դրա համար կառուցվեց  Արտաշաատ մայրաքաղաքը և ըստ հելենիզմի կոչվեց հիմնադրողի անունով` Արտաշատ: Տիգրանակերտը ևս կառուցվեց հզորացած երկրի մայրաքաղաք լինելու համար, այն ևս կառուցվեց գետի հովտում և կոչվեց հիմնադրողի անունով: 2 մայրաղաքաներնել կառուցեցին Արտաշեսյան արքայատոհմի արքաները: Քաղաքները ունեցել են իրենց նախագծերը, ունեցել են մեծ թվով բնակչություն: 2-ի բնակչութթյուններն տեղահանվել են նախկին քաղաքներից և աճել և զարգացել են հին քաղաքների բնակչույան հաշվին, ինչպես նաև նվաճված երկրների ժողովրդների տեղափոխումով Հայաստան: Արտաշատը ունեցավ ավելի  երկար կյանք, քան Տիգրանակերտը: Հայ Հռոեմական պատերազմների ժամանակ Տիգրանակկերտը ավերվեց:

Հռոմեացի պատմիչները Տիգրան Բ-ին անվանել են Հռոմի «զորեղ թշնամի» Արևելքում, «հզորագույն թագավոր», «մեծագույն թագավոր, որ տիրակալում էր մեծ փառքով»:

«Սա (Տիգրան Մեծը) մեր թագավորներից ամենահզորը և ամենախոհեմն էր ու այդ այրերից ու բոլորից քաջ: Իսկ հետո եկողներիս ցանկալի թե՜ ինքը և թե՜ իր ժամանակը: Եվ ո՞ր իսկական մարդը, որ սիրում է արիական բարքը և խոհականությունը, չի ուրախանա սրա հիշատակությամբ և չի ձգտի նրա նման մարդ լինել»:

Մովսես Խորենացի, պատմիչ

«Միհրդատը նահանջեց դեպի Հայաստան՝ աներոջ՝ Տիգրանի՝ իր ժամանակի հզորագույն թագավորի մոտ…»:

Վելլեոս Պատերկուլոս, հռոմեացի պատմագիր

«Տիգրան թագավորը՝ այս դեռևս չճանաչված հզոր տիրակալը, շատ ավելի մեծ արժանիքներ ունի, քան նրա ժամանակակից Միհրդատը, որով հիացած է պատմությունը, մանավանդ, եթե նկատի ունենանք, որ Միհրդատը փայլուն կերպով «ինքնասպանության մղեց իր պետությանը», մինչդեռ Տիգրանն իր ժողովրդի ապրելու իրավունքն ապահովեց հավերժության համար»:

Ռընե Գրուսե, ֆրանսիացի արևելագետ

Հայաստանը Հռոմի դեմ պատերազմի տարիներին

Ներկայացրու հռոմեա-հայկական պատերազմի նախադրյալները:

Հայ-հռոմեական պատերազմը ռազմաքաղաքական կոնֆլիկտ էր Մերձավոր Արևելքում մ.թ.ա. 69 — մ.թ.ա. 66 թվականներին։ Հանդիսանում է միհրդատյան երրորդ պատերազմի (մ.թ.ա. 73 — մ.թ.ա. 63) մասը։ Այն տեղի է ունեցել Հռոմեական Հանրապետության գոյության վերջին տարիներին։ Ուղղված էր հայոց արքա Տիգրան Մեծի նորաստեղծ հայկական աշխարհակալ տերության դեմ։

Համեմատել Տիգրանակերտի և Արածանիի ճակատամարտերը:

Արածանիի ճակատամարտը տեղի է ունեցել հայկական և հռոմեական զորքերի միջև, Արածանի գետի մոտ։ Վճռական ճակատամարտ տալու մտադրությամբ, մ.թ.ա. 68-ի գարնանը Լուկուլլոսն անցավ Հայկական Տավրոսի լեռները և վերսկսեց պատերազմը։ Պատմիչները վկայում են, որ հռոմեացիներն այնքան դաժան ջարդ էին կրել, որ դեռ երկար ժամանակ սարսափով էին հիշում Արածանիի ճակատամարտը:

Արտաշատի պայմանագրի նշանակությունը:

Արտաշատի պայմանգիրը ստորագրվել է Արտաշատում՝ մ․թ․ա 66թ․, այն կնքվել է հռոմեական զորավար Գնեոս Պոմպեոսի և հայոց արքա Տիգրան Մեծի միջև։ Արտաշատի պայմանագրով ավարտվել են մ.թ.ա. 60-ական թթ հայ-հռոմեական պատերազմները։Ըստ հաշտության պայմանների Ծոփքն ու Կորդուքը տրվել են Տիգրան Կրտսերին Մեծ Հայքը Հռոմին վճարել է 6000 տաղանդ ռազմատուգանք Մեծ Հայքը ճանաչվել է Հռոմի բարեկամ և դաշնակից, Հօգուտ Հռոմին` Մեծ Հայքը հրաժարվում էր Ասորիքից, Փյունիկիայից, Պաղեստինից, Կիլիկիայից

Լրացուցիչ

Հայկ Խաչատրյան  «Տիգրան Մեծ»-ը, կարդալ մեկ ամսվա ընթացում

Լրացուցիչ աշխատանք

Հետաքրքիր փաստեր Տիգրան Մեծի մասին

«Մեր հայրենիքը Տիգրան Մեծի հետքերով»/ փորձիր գտնել ինչ վայրեր, փողոցներ կան և Երևանում, և մայրաքաղաքի սահմաններից դուրս,ինչ արձանների կան, ովքեր են հեղինակները, այդ ամենի մասին տեղեկություններ/

«Տիգրան Մեծը և Եվրոպական մշակույթը»