Հոկտեմբերի 30-ից Նոյեմբերի 4

Սովորել `էջ 63-65

Չնայած քիմիական տարրերի ատոմները չափազանց փոքր են, դրանց զանգվածներն, այնուամենայնիվ, չափելի են: Ֆիզիկոսներին հաջողվել է որոշել ատոմների զանգվածները:  

Օրինակ, ածխածին տարրի ատոմի իրական զանգվածը 0,000000000000000000000002 գ է (2⋅10−23 գ կամ 2⋅10−26 կգ):  Դա շատ փոքր թիվ է, որով հաշվումներ կատարելը հարմար չէ:  Նման փոքր թվերով են արտահայտվում նաև մնացած բոլոր քիմիական տարրերի ատոմների զանգվածները, որոնք որոշվում են հետազոտման ժամանակակից եղանակներով:

Այդպիսի փոքր թվերից ու դրանց հետ հաշվարկներ կատարելու անհրաժեշտությունից ձերբազատվելու նպատակով ատոմների զանգվածների որոշման համար կիրառվում է զանգվածի ատոմային միավորը (զ.ա.մ.):

Զանգվածի ատոմային միավորը ածխածնի ատոմի զանգվածի 1/12  մասն է՝ m(C)/12=1զ.ա.մ.,

զ.ա.մ.=1,66⋅10−27կգ, կամ 1,66⋅10−24գ, որը մոտավորապես հավասար է ջրածնային միավորին:

Հաճախ օգտվում են հարաբերական ատոմային զանգված հասկացությունից: Հարաբերական ատոմային զանգվածը նշանակվում է  Ar -ով, որտեղ r-ը լատիներեն relative (հարաբերական) բառի սկզբնատառն է:

Հարաբերական ատոմային զանգվածը չափողականություն չունի, այն հարաբերական մեծություն է:

Տարրի հարաբերական ատոմային զանգվածը ցույց է տալիս, թե այդ տարրի մեկ ատոմի զանգվածը (m0)  քանի՞ անգամ է գերազանցում զանգվածի ատոմային միավորը:

Օրինակ՝ Ar (կալցիում) =40: Սա նշանակում է, որ կալցիումի մեկ ատոմի զանգվածը  40անգամ մեծ է զանգվածի ատոմային միավորից:

Ատոմի զանգվածը` զանգվածի ատոմային միավորներով արտահայտված, և ատոմի հարաբերական ատոմային զանգվածը թվային արժեքներով միմյանց հավասար են:

m0(Zn)=65 զ.ա.մ.  m0(Li)=7  զ.ա.մ. m0(Cu)=64   զ.ա.մ.    
Ar(Zn)=65 Ar(Li)=7 Ar(Cu)=64

Քիմիական տարրի հարաբերական ատոմային զանգվածն իմանալով՝ կարող ենք որոշել տարրի մեկ ատոմի իրական զանգվածը: Այդ նպատակով տարրի հարաբերական ատոմային զանգվածը բազմապատկում ենք զանգվածի ատոմային միավորով.

Օրինակ

Օրինակ`

m0(կալցիումը)=Ar(կալցիում)⋅1,66⋅IO−27=40⋅1,66⋅IO−27 կգ=6,64⋅IO−26 կգ,այսինքն՝m0(Ca) =6,64⋅IO−26 կգկամ6,64⋅IO−23գ:

Բոլոր տարրերի հարաբերական ատոմային զանգվածները ներկայացված են Դ.Ի.Մենդելեևի քիմիական տարրերի պարբերական համակարգում:

Յուրաքանչյուր քիմիական տարր ունի հարաբերական ատոմային զանգվածի որոշակի արժեք:

Դուք ծանոթացաք ատոմի քանակական բնութագրին` ատոմի զանգվածին և հարաբերական ատոմային զանգվածին: Այժմ կարելի է ասել, որ տարրի քիմիական նշանը ցույց է տալիս նաև նրա հարաբերական ատոմային զանգվածը:

Հարաբերական ատոմային զանգվածը(Ar) տարրի մեկ ատոմի զանգվածի հարաբերությունն է զանգվածի ատոմային միավորին (զ.ա.մ.):

Posted on November 9, 2022

Պարբերական համակարգում ո՞ր տարրն է նշանակվում Zr-ով.

Կապար ։Ցիրկոնիում։ Ֆրանսիում ։ Ցինկ

Այս տարրը իր անվանումը ստացել է «Ճառագայթավոր» բառից.

Հելիում։ Քսենոն։ Ռադիում։ Նեոն

Ամենաթեթև գազը.

Ջրածին։ Մեթան։ Ազոտ։ Թթվածին

Մետաղ, առանց որի չի կարող առաջանալ քլորոֆիլը.

Կալիում։ Կալցիում։ Նատրիում։ Մագնեզիում

Բյուրեղահիդրատները՝ պիինդ նյութեր են, որոնք…

Ռեակցիայի մեջ են մտնում ջրի հետ ։Չեն լուծվում ջրում ։Լուծվում են ջրում Պարունակում են կապված ջուր

Որքա՞ն է երկաթի (Fe) վալենտականությունը.

II, VIII, IV, VIII, III

Տիեզերքի ամենատարածված քիմիական տարրը.

Ածխածին։ Ջրածին, ։թթվածին

Ո՞ր գազն է սովորական պայմաններում օդից ծանր.

Ջրածին։ Շմոլ։ Ածխաթթու

Ո՞րն է աշխարհի ամենամեծ մոլեկուլը: Այն պարունակում է տասը միլիարդ ատոմ.

NO₂։ Մարդու ԴՆԹ։ Սպիրտ

Ո՞րն է կերակրի աղի բանաձևը.

H₂O։ NaCl։ CaCO₃

Տարրի ատոմների այլ ատոմների հետ միավորվելու ունակության թվային բնութագիրը…

Վալենտականություն։ Ինդեքս։ Ավոգադրոյի թիվ

Ջուրը, որը չի պարունակում լուծված աղեր, կոչվում է…

Թորած։ Ծորակի ջուր։ Հանքային

Մետաղ, որն այրվում է սառը ջրում.

Կալցիում։ Ռենիում։ Կալիում։ Մագնեզիում

Mg

Դիտարկենք քիմիական ռեակցիա կազմելու օրինակ.

Մագնեզիումի ժապավենը օդում այրելիս առաջանում է սպիտակ փոշի՝ մագնեզիումի օքսիդ:


մագնեզիումի ժապավեն մագնեզիումի այրումը մագնեզիումի օքսիդ

մ ա գ ն ե զ ի ու մ + թ թ վ ա ծ ի ն → մ ա գ ն ե զ ի ու մ ի օ ք ս ի դ

Կազմենք քիմիական հավասարման ուրվագիրը.

Mg+O2→MgO

Ինչպես տեսնում ենք, ձախ մասում մագնեզիումը մեկ ատոմ է, աջ մասում` նույնպես, ուրեմն հավասարեցնելու կարիք չկա: Հավասարման ձախ մասում թթվածինը երկու ատոմ է, իսկ աջ մասում` մեկ: Հավասարեցնելու նպատակով մագնեզիումի օքսիդի բանաձևից առաջ գրում ենք 2 գործակիցը.

Mg+O2→2MgO

Բայց այժմ արդեն մագնեզիումի ատոմներն են աջ մասում ավելանում, կրկին հավասարեցնելու նպատակով ձախ մասում մագնեզիումից առաջ գրում ենք 2 գործակիցը և, փոխարինելով սլաքը հավասարման նշանով, ստանում ենք քիմիական հավասարումը վերջնական տեսքով.

2Mg+O2=2MgO

Այս սկզբունքով կարող ենք կազմել ցանկացած քիմիական հավասարում:

Մագնեզիումի այրումը 

Նատրիումի քլորիդ (NaCl) կամ կերակրի աղ, նատրիումի և քլորի իոնիկ միացություն է NaCl քիմիական բանաձևով, որը ներկայացնում է նատրիումի և քլորիդի իոնների 1։ 1 հարաբերակցությունը։ 22,99 և 35,45 գ/մոլ համապատասխանաբար մոլային զանգվածներով, 100 գ NaCl-ը պարունակում է 39,34 գ Na և 60,66 գ Cl:

Ֆիզիկական հատկություններ-

Նատրիումի քլորիդի եռաչափ մոդելը։ 

Նատրիումի քլորիդը անգույն բյուրեղային նյութ է՝ աղի համով։ Մանր ջարդված վիճակում ունի սպիտակ գույն։

Բնության մեջ գտնվելը և ստացում`

Նատրիումի քլորիդը լուծված վիճակում գտնվում է ծովերի և օվկիանոսների ջրերում։ Ծովի ջուրը պարունակում է մինչև 3% նատրիումի քլորիդ։ Ծովի ջուրը գոլորշիացնելիս նրա մեջ լուծված աղերը նստում են։ Դրանից ծովափնյա վայրերում օգտվում են նատրիումի քլորիդ արդյունահանելու համար։

Իսրայելի և Հորդանանի գոլորշիացման աղային ավազանները Մեռյալ ծովի հարավային մասում:

Աղակույտեր Բոլիվիայում

Տարածված է նաև նատրիումի քլորիդի ստացումը աղի լճերից, օրինակ՝ Բասկունչակ և Էլտոն լճերից։ Մի ժամանակ դրանք եղել են ծովածոցեր։ Անջատվելով ծովերից, ծովերը փոխարկվում են լճերի։ Աղի լճերը չորանում էին և նրանցում բյուրեղային ձևով նստում էր նատրիումի քլորիդը։ Այսպիսի աղը կոչվում է ինքնանիստ աղ։ Վերջնականապես չորացած աղի լճերից տեղերում առաջացել են քարաղի հանքեր։

Կիրառում`

Նատրիումի քլորիդն անհրաժեշտ է մարդու օրգանիզմին․ դրա համար էլ այդ աղը պատկանում է առաջին անհրաժեշտության նյութերի թվին։ Շատ նոսր լուծույթի ձևով կերակրի աղը կիրառվում է նաև բժշկության մեջ (ֆիզիոլոգիական լուծույթ)։

Նատրիումի քլորիդը կիրառվում է պահածոներ պատրաստելիս, այսինքն՝ սնունդը փչանալուց պաշտպանելու համար։ Աղ դրված միսը, ձուկը, բանջարեղենը ավելի երկար են պահվում, քան թարմ վիճակում, որովհետև բարձր կոնցենտրացիաների դեպքում աղը սպանում է փտեցնող միկրոօրգանիզմները։

Մեծ քանակությամբ կերակրի աղ օգտագործվում է նաև քիմիական արդյունաբերության մեջ կծու նատրոն, մետաղական նատրոն, սոդա և նատրիումի այլ միացություններ, ինչպես և քլոր և նրա բազմազան միացություններ ստանալու համար։

Արդյունահանված աղի մոտ 51%-ը օգտագործվում է ցուրտ երկրներում ձմեռները փողոցների սառույցը հալեցնելու նպատակով։ Փողոցների սառույցը հալեցնելու համար ավելի գերադասելի է օգտագործել կալցիումի քլորիդ, քանզի այն ջրի հետ լուծվելիս էներգիա է անջատում՝ այդպիսով տաքացնելով մոտակա սառույցը և ձյունը։ Այն նաև իջեցնում է հալման ջերմաստիճանը։ Նատրիումի քլորիդը նույնպես իջեցնում է հալման ջերմաստիճանը, սակայն լուծվելիս ջերմություն չի արձակում։ Սակայն նատրիումի քլորիդն ավելի մատչելի է, և պաշարելու կամ օգտագործելու հատուկ պայմաններ չի պահանջում, ի տարբերությւն կալցիումի քլորիդի։ Մագնեզիումի քլորիդը նույնպես հաճախ օգտագործվում է այդ նպատակների համար։

Աղը ուղղակիորեն կամ անուղղակիորեն օգտագործվում է բազմաթիվ քիմիական նյութերի արտադրության մեջ, որոնք սպառում են աշխարհի արտադրության մեծ մասը։

Կոշտ ջուրը պարունակում է կալցիում և մագնեզիում իոններ, որոնք խանգարում են օճառի գործողությանը և նպաստում են կենցաղային և արդյունաբերական սարքավորումների և խողովակների մեջ ալկալային հանքային պաշարների մասշտաբի ստեղծմանը։

Շատ միկրոօրգանիզմներ չեն կարող ապրել աղի միջավայրում. Ջուրը դուրս է բերվում իրենց բջիջներից `օսմոզով։ Այդ պատճառով աղը օգտագործվում է որոշ սննդամթերքների, ինչպիսիք են խոզապուխտը, ձուկը կամ կաղամբը պահելու համար։

Աղը ավելացվում է սննդի մեջ, կամ սննդի արտադրողի կամ սպառողի կողմից, որպես հոտավետության միջոց, կոնսերվանտ, հավելանյութ և գույների մշակող:Սննդի արդյունաբերության մեջ աղի սպառումը բաժանվում է սպառման նվազման կարգով, սննդի վերամշակման այլ այլ ապրանքների, մսի տուփերի, պահածոյացման, հացաթխման, կաթնամթերքի և հացահատիկային արտադրատեսակների արտադրանքների մեջ։

Կաթնամթերքի շատ արդյունաբերություններում պանիրին ավելացվում է աղ, որպես գույնի, ֆերմենտացման և հյուսվածքների վերահսկման միջոց։

Կաթնամթերքի ենթահամակարգը ներառում է այնպիսի ընկերություններ, որոնք արտադրում են սերուցքային կարագ, խտացրած և եփած կաթ, սառեցված աղանդեր, պաղպաղակ, բնական և վերամշակված պանիր և մասնագիտացված կաթնամթերք։

Նատրիումի քլորիդը օգտագործվում է անասնաբուժական բժշկության մեջ `որպես էմիսիա առաջացնող միջոց։ Այն հանդես է գալիս որպես տաք հագեցած լուծույթ։

Առնվազն միջնադարից ի վեր մարդիկ օգտագործում են աղը որպես մաքրող միջոց, որը քսում է կենցաղային մակերեսներին։

Արտադրությունը`

Աղը ներկայումս զանգվածային արտադրվում է ծովային ջրի կամ աղի ջրազերծումից `ջրաղացանցի ջրհորներից և աղի լճերից։ Քարի աղի արդյունահանումը նույնպես հիմնական աղբյուր է։ Չինաստանը աշխարհում աղի հիմնական մատակարարն է։ 2017 թվականին համաշխարհային արտադրությունը գնահատվել է 280 միլիոն տոննա, իսկ հնգյակի արտադրողներն (միլիոն տոննայով) են Չինաստանը (68.0), ԱՄՆ-ը (43.0), Հնդկաստանը (26.0), Գերմանիան (13.0) և Կանադան (13.0): Աղը նաև կալիումի արդյունահանման հետևանք է։

Չնայած այն հեշտությամբ ձևավորվում է իր բաղադրիչ տարրերի նատրիումի և քլորի համադրությամբ՝

2Na_(s) + Cl_2(g) → 2NaCl _(s)

այրվող ռեակցիայի մեջ, որը արտազատում է մոտ 411 կիլոջուլ էներգիա միացության մեկ մոլի համար։

Ուժային բազային նատրիումի հիդրօքսիդի և ուժեղ թթվային հիդրոքլորի թթու չեզոքացումը նաև ձևավորում է նատրիումի քլորիդի լուծույթներ ՝ հակադարձելով էլեկտրոլիզի էներգիայի կլանման գործընթացը, որը և նատրիումի հիդրօքսիդը և հիդրոքլորաթթունը դարձնում է ավելի թանկ։

Մարդիկ իրարից տարբերվում են իրենց արտաքին՝
ռասայական (մարդաբանական) հատկանիշներով, որոնք փոխանցվում են ժառանգաբար։ Այդ
հատկանիշների շարքում գլխավոր են մաշկի գույնը, գանգի կառուցվածքը, մազերի
գանգրությունը, աչքերի բացվածքը, շուրթերի ձեւը եւ այլն։
Ռասաներն ընդհանուր ծագմամբ, ինչպես նաեւ ժառանգաբար փոխանցվող արտաքին
մարդաբանական հատկանիշներով իրար նման մարդկանց պատմականորեն ձեւավորված
խմբերն են:
Տարբեր արտաքին հատկանիշներ ունեցող մարդկանց ընդունված է խմբավորել 4 մեծ
ռասաներում՝ եվրոպեոիդ, մոնղոլոիդ, նեգրոիդ եւ ավստրալոիդ։
եվրոպեոիդ ռասայի ներկայացուցիչներն ունեն սպիտակ կամ թուխ մաշկ, միջին կամ
բարձր հասակ, սեւ կամ խարտյաշ մազեր։ Ինչպես երեւում է քարտեզից, նրանք տարածված են
Եվրոպայում, Հարավարեւմտյան եւ Հարավային Ասիայում, Ամերիկայում եւ Հյուսիսային
Աֆրիկայում։
մոնղոլոիդ ռասային բնորոշ են սեւ, կոշտ եւ ուղիղ մազերը, մաշկի թուխ, հաճախ դեղնավուն
գույնը, տափակ դեմքը, խիստ արտահայտված այտոսկրերը, աչքի նեղ բացվածքը, վերին կոպի
խիստ զարգացած ծալքը։ Տարածման հիմնական շրջաններն են Արեւելյան եւ Հարավարեւելյան
Ասիան եւ Ամերիկան։
Նեգրոիդ ռասային բնորոշ հատկանիշներն են մաշկի մուգ գույնը, գանգուր մազերը, լայն
քիթը, հաստ շուրթերը։ Նեգրոիդները մեծամասնություն են կազմում Կենտրոնական եւ
Հարավային Աֆրիկայում, բնակվում են նաեւ Ամերիկայում։ Դրանք XVII–XVIII դարերում
Աֆրիկայից այստեղ ստրկավաճառության բերված նեգրերի հետնորդներն են։
Ավստրալոիդ ռասայի ներկայացուցիչներն առանձնանում են մուգ գույնի մաշկով, հաստ
շուրթերով, լայնանիստ քթով, զարգացած մազածածկույթով։ Դրանք Ավստրալիայի, Օվկի –
անիայի, ինչպես նաեւ Հնդկաստանի հարավի եւ Ինդոնեզիայի որոշ շրջանների տեղաբնիկներն են։
Քարտեզ. Բնակչության ռասսայական կազմը
Մեծ ռասաների շփման գոտում գոյանում են անցումային եւ խառը ռասաներ։ Այսպես,
հազարավոր տարիներ առաջ եվրոպեոիդ եւ նեգրոիդ ռասաների շփման գոտում ձեւավորվել է
եթովպական անցումային ռասան: Խառը ռասաները ձեւավորվել են (եւ հիմա էլ ձեւավորվում են)
մեծ ռասաների ներկայացուցիչների խառն ամուսնություններից։ Այսպես, եվրոպեոիդ ու
մոնղոլոիդ ռասաների խառնածինները կոչվում են մետիսներ, եվրոպեոիդ եւ նեգրոիդ
ռասաներինը՝ մուլատներ, իսկ նեգրոիդ եւ մոնղոլոիդ ռասաներինը՝ սամբոներ։
Հիմնական ռասաների առաջացման ու ձեւավորման գործընթացում վճռական դեր են
խաղացել բնական պայմանների երկարատեւ ազդեցությունը եւ այդ պայմաններին մարդկանց
օրգանիզմների հարմարվելը։ Օրինակ՝ նեգրոիդների մաշկի սեւ գույնը նրանց մաշկի մեջ արեւի
ճառագայթներից պաշտպանող պիգմենտի (մելանինի) մեծ կուտակման արդյունք է, իսկ
մազերի գանգրությունը՝ ուժեղ արեւից պաշտպանվելու ջերմամեկուսիչ միջոց։
Գաղութատիրության դարաշրջանում ձեւավորվեց հակագիտական մի տեսություն
ռասաների անհավասար լինելու մասին, ըստ որի տարբեր ռասաների ներկայացուցիչների
մտավոր կարողությունները տարբեր են, կան «ստորակարգ» եւ «բարձրակարգ» ռասաներ,
հետեւապես նրանց իրավունքները հավասար լինել չեն կարող։
Իրականում ապացուցված է, որ գիտության, մշակույթի, կրթության եւ մարդկային
գործունեության բոլոր բնագավառներում տարբեր ռասաների ներկայացուցիչներն ունեն
հավասար մտավոր ունակություններ եւ հավասար հաջողություններ։

Ազգային կազմը: Դուք արդեն գիտեք, որ աշխարհում հաշվվում է շուրջ 3-4 հազար
ժողովուրդ (էթնոս), որոնք միմյանցից տարբերվում են թվաքանակով, լեզվով, մշակույթով,
սովորույթներով, էթնիկական (ազգային) ինքնագիտակցությամբ։
Յուրաքանչյուր ազգ որոշակի տարածքի վրա պատմականորեն ձեւավորված եւ վերոհիշյալ
հատկանիշներով օժտված մարդկանց կայուն խումբ է։
Ազգերը զարգացման ամենաբարձր աստիճանին գտնվող էթնոսներն են: Իսկ զարգացման
ամենացածր աստիճանին են գտնվում ցեղերը, որոնք ներկայումս եւս ոչ մեծ թվաքանակով
հանդիպում են Աֆրիկայում, Ամազոնիայում, Օվկիանիայում եւ այլ վայրերում: Զարգացման
միջին աստիճանի վրա գտնվող էթնոսները կոչվում են ազգություններ կամ ցեղախմբեր:
Ի տարբերություն ռասայական պատկանելության` ազգային պատկանելությունը շատ
դժվար է որոշել։ Այստեղ վճռորոշը անձի ազգային ինքնագիտակցությունն է` այս կամ այն
էթնիկ համայնքին պատկանելու գիտակցումը:
Ազգերի ձուլումը (ուծացումը) մի ազգի մեջ մյուս ազգերի ներկայացուցիչների ձուլումն է
առաջինի լեզուն, մշակույթը եւ ազգային սովորույթները յուրացնելու միջոցով, կամ որեւէ ազգի
տարրալուծումն է այլ ազգերի մեջ։
Ազգերի ձուլումը կատարվում է բնական` խաղաղ ճանապարհով, աստիճանաբար,
պատմական զարգացման երկարատեւ ժամանակահատվածում։ Կարող է լինել նաեւ բռնի
ձուլում, երբ իշխող ազգը ճնշումների ու հալածանքների միջոցով ստիպում է ազգային
փոքրամասնությանը հրաժարվել իր լեզվից ու մշակույթից եւ ազգափոխվել։
Եթե համեմատեք աշխարհի բնակչության լեզվական կազմի քարտեզը քաղաքական
քարտեզի հետ, ապա ակնհայտորեն կերեւա, որ պետական, ազգային (էթնիկական),
ռասայական եւ լեզվական սահմանները չեն համընկնում եւ, փոխներթափանցելով, ստեղծում են
խճճված գծագրություն։ Ստեղծվել է ազգերի ու ռասաների աշխարհագրական տարածման
չափազանց բարդ խճանկար։ Դրա պատճառը երկրագնդի վրա բնակչության, առանձին
ժողովուրդների անընդհատ տեղաշարժերն են, միգրացիաները։
Այն դեպքում, երբ ազգային (էթնիկական) եւ պետական (քաղաքական) սահմանները
համընկնում են, կազմավորվում են միազգ պետություններ (օրինակ` Ճապոնիան, Հայաս-
տանը)։ Մեծ թիվ են կազմում բազմազգ պետությունները, որոնցից մի քանիսում ապրում են
նույնիսկ տասնյակ ժողովուրդներ (օրինակ` Ռուսաստանը, Հնդկաստանը, Իրանը եւ այլն):
Աշխարհի բնակչության ազգային (էթնիկական) եւ լեզվական կազմերը նույնը չեն։ Կան
ազգեր, որոնք խոսում են մի քանի լեզուներով (օրինակ՝ շվեյցարացիները)։ Ավելի հաճախ նույն
լեզվով խոսում են տարբեր ազգեր (օրինակ՝ անգլերեն, իսպաներեն, պորտուգալերեն)։
Քարտեզ. Աշխարհի բնակչության լեզվական կազմը
Աշխարհի լեզուներն ունեն հեռավոր եւ մոտ ընդհանրություններ, որոնք պայմանավորված
են այդ լեզուները կրող ժողովուրդների պատմական ծագմամբ (արյունակցությամբ)։ Այս
հատկանիշի հիման վրա աշխարհի լեզուները միավորվում են 15 խոշոր լեզվաընտանիքների
մեջ։ Ամենատարածվածը հնդեվրոպական լեզվաընտանիքն է, որի կազմի մեջ մտնող
լեզուներով խոսում է աշխարհի բնակչության շուրջ կեսը։ Երկրորդ տեղում է չին-տիբեթական
լեզվաընտանիքը (աշխարհի բնակչության շուրջ մեկ քառորդը)։ Ավելի փոքր, բայց բավական
տարածված են ալթայան, սեմաքամյան, ուրալյան լեզվաընտանիքները։
Մեր մայրենին՝ հայերենը, պատկանում է հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի հայկական
լեզվախմբին։
Ամեն լեզվաընտանիք իր հերթին բաժանվում է ավելի փոքր խմբերի` լեզվախմբերի, որոնք
էլ իրենց հերթին բաղկացած են առանձին լեզուներից։ Այսպես, հնդեվրոպական լեզվաընտա-
նիքի կազմում առանձնանում են սլավոնական, ռոմանական, գերմանական խոշոր լեզվախմբերը։
Մեր հարեւան պարսիկների լեզուն պատկանում է հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի
իրանական լեզվախմբին, վրացերենը՝ քարթվելական լեզվաընտանիքի քարթվելական լեզվա-
խմբին, թուրքերենն ու ադրբեջաներենը՝ ալթայան լեզվաընտանիքի թուրքական լեզվախմբին։
Աշխարհում խոսողների թվով առաջին տեղում չինարենն է (շուրջ 1,3 մլն մարդ): Առավել
գործածական եւ տարածված լեզուներն են անգլերենը, իսպաներենը, ֆրանսերենը, արաբերենը,
ռուսերենը:
կրոնական կազմը։ Աշխարհի ժողովուրդները դավանում են տարբեր կրոններ։ Սակայն
ամենամեծաքանակ հետեւորդներն ունեն երեքը՝ քրիստոնեությունը, մահմեդականությունը
(իսլամ) եւ բուդդայականությունը (կամ բուդդիզմը)։ Դրանք համարվում են համաշխարհային
կրոններ։
Քարտեզ. Աշխարհի բնակչության կրոնական կազմը
Քրիստոնեություն դավանում է 1,9 մլրդ մարդ։ Նրանք հիմնականում բնակվում են
Եվրոպայում, Ամերիկայում, Ավստրալիայում, Հարավային եւ Կենտրոնական Աֆրիկայում,
Ասիայի մի շարք երկրներում։
Քրիստոնեությունն ունի մի քանի ուղղություն։ Գլխավոր ուղղություններն են կաթոլի –
կությունը, ուղղափառությունը եւ բողոքականությունը։
մահմեդականություն դավանողների թիվը շուրջ 1,2 մլրդ է։ Նրանք բնակվում են Հյուսի –
սային Աֆրիկայում եւ Հարավարեւմտյան ու Կենտրոնական Ասիայում։ Նրա երկու ուղղություն –
ներն են սուննիզմը եւ շիիզմը։ Մահմեդականների թվով առաջին երկիրը Ինդոնեզիան է:
Երրորդը բուդդայականությունն է (կամ բուդդիզմը), որի հետեւորդների թիվը աշխարհում
հասնում է շուրջ 400 մլն-ի (Հարավարեւելյան եւ Արեւելյան Ասիա, Մոնղոլիա)։
Ի տարբերություն համաշխարհային կրոնների, մյուսները սահմանափակ տարածում ունեն
եւ հայտնի են որպես ազգային կամ տեղական կրոններ։ Դրանցից համեմատաբար մեծաթիվ
հետեւորդներ ունեն հինդուիզմը (Հնդկաստան), կոնֆուցիանությունն ու դաոսիզմը (Չի-
նաստան), սինտոիզմը (Ճապոնիա):
Ամենահին կրոնը հուդայականությունն է, որի դավանորդները հրեաներն են, եւ որը
համարվում է Իսրայելի պետական կրոնը։
Աֆրիկայի եւ Ամերիկայի որոշ տարածքներում դեռեւս պահպանվում են ցեղային
ավանդական պաշտամունքները։
Աշխարհի բնակչության մի մասն աթեիստ է (աստվածամերժ): Աթեիստները հավատացյալ
չեն եւ որեւէ կրոնի չեն հետեւում։

ՀԱՐցեՐ եվ ԱռԱջԱԴՐԱՆքՆեՐ

1. Ի՞նչ է ռասան։ Որո՞նք են ռասայական հատկանիշները։

Ռասան մարդաբանական հատկանիշ է, որոնք փոխանցվում են ժառանգաբար։ Այդ
հատկանիշների շարքում գլխավոր են մաշկի գույնը, գանգի կառուցվածքը, մազերի
գանգրությունը, աչքերի բացվածքը, շուրթերի ձեւը եւ այլն։

2. Թվարկե՛ք չորս մեծ ռասաները։ Քարտեզի վրա ցո՛ւյց տվեք դրանց տարածման հիմնական
շրջանները։

Եվրոպեոիդ, մոնղոլոիդ, նեգրոիդ եւ ավստրալոիդ։

3. Ի՞նչ է ազգը։ Ինչպե՞ս է որոշվում անձի ազգային պատկանելությունը։ Ի՞նչ գիտեք ազգերի
ձուլման մասին:

Ազգային կազմը, աշխարհում հաշվվում է շուրջ 3-4 հազար
ժողովուրդ (էթնոս), որոնք միմյանցից տարբերվում են թվաքանակով, լեզվով, մշակույթով,
սովորույթներով, էթնիկական (ազգային) ինքնագիտակցությամբ։

Ազգերի ձուլումը (ուծացումը) մի ազգի մեջ մյուս ազգերի ներկայացուցիչների ձուլումն է
առաջինի լեզուն, մշակույթը եւ ազգային սովորույթները յուրացնելու միջոցով, կամ որեւէ ազգի
տարրալուծումն է այլ ազգերի մեջ։

Ազգերը զարգացման ամենաբարձր աստիճանին գտնվող էթնոսներն են: Իսկ զարգացման
ամենացածր աստիճանին են գտնվում ցեղերը, որոնք ներկայումս եւս ոչ մեծ թվաքանակով
հանդիպում են Աֆրիկայում, Ամազոնիայում, Օվկիանիայում եւ այլ վայրերում: Զարգացման
միջին աստիճանի վրա գտնվող էթնոսները կոչվում են ազգություններ կամ ցեղախմբեր:

4. Նշե՛ք աշխարհի խոշորագույն լեզվաընտանիքները, լեզվախմբերը եւ ժողովուրդները։
Բացատրե՛ք հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի լայն տարածման պատճառները։

Այս հատկանիշի հիման վրա աշխարհի լեզուները միավորվում են 15 խոշոր լեզվաընտանիքների
մեջ։ Ամենատարածվածը հնդեվրոպական լեզվաընտանիքն է, որի կազմի մեջ մտնող
լեզուներով խոսում է աշխարհի բնակչության շուրջ կեսը։ Երկրորդ տեղում է չին-տիբեթական
լեզվաընտանիքը (աշխարհի բնակչության շուրջ մեկ քառորդը)։ Ավելի փոքր, բայց բավական
տարածված են ալթայան, սեմաքամյան, ուրալյան լեզվաընտանիքները։

5. Նշե՛ք համաշխարհային կրոններն ու դրանց տարածման շրջանները։ Ցո՛ւյց տվեք դրանք
քարտեզի վրա։

Աշխարհի ժողովուրդները դավանում են տարբեր կրոններ։ Սակայն
ամենամեծաքանակ հետեւորդներն ունեն երեքը՝ քրիստոնեությունը, մահմեդականությունը
(իսլամ) եւ բուդդայականությունը (կամ բուդդիզմը)։ Դրանք համարվում են համաշխարհային
կրոններ։

Քրիստոնեություն դավանում է 1,9 մլրդ մարդ։ Նրանք հիմնականում բնակվում են
Եվրոպայում, Ամերիկայում, Ավստրալիայում, Հարավային եւ Կենտրոնական Աֆրիկայում,
Ասիայի մի շարք երկրներում։

Մահմեդականություն դավանողների թիվը շուրջ 1,2 մլրդ է։ Նրանք բնակվում են Հյուսի –
սային Աֆրիկայում եւ Հարավարեւմտյան ու Կենտրոնական Ասիայում։ Նրա երկու ուղղություն –
ներն են սուննիզմը եւ շիիզմը։ Մահմեդականների թվով առաջին երկիրը Ինդոնեզիան է:
Երրորդը բուդդայականությունն է (կամ բուդդիզմը), որի հետեւորդների թիվը աշխարհում
հասնում է շուրջ 400 մլն-ի (Հարավարեւելյան եւ Արեւելյան Ասիա, Մոնղոլիա)։